Litoterapia czyli moc kamieni.

Ruda

O początkach litoterapii, czyli jak wykorzystywano kamienie lecznicze.

Dawniej litoterapeuci wykorzystywali kamienie przede wszystkim, jako ozdoby. Każdy kamień musiał być noszony w sposób, który odpowiadał właściwości leczniczej kamienia lub jego mocy magicznej.
Z biegiem lat wiedza ta ulegała stopniowej ewolucji. Niektóre kamienie odrzucono, kwestionując ich właściwości lecznicze, w innym przypadkach pojawiły się nowe grupy kamieni, które włączano do litoterapii i noszono, jako zdrowotne. Stosowano je w profilaktyce i terapii. Ponadto wierzono, że kamienie mają moc witalizującą i oczyszczającą wszelkie napoje. Przykładem może być wrzucanie kamieni szlachetnych do beczek przy produkcji win, soków pitnych, musów, w celu wytrącenia szkodliwych osadów. Tajemnice dotyczące tego, które z kamieni wykorzystuje się przy produkcji określonego gatunku wina, nawet współcześnie są niezwykle pilnie strzeżone przez producentów. Płyny spożywano kiedyś w celu zdobycia siły witalnej lub używano do przemywania cery, mycia włosów, itp.

Próby czasu nie przetrwał natomiast inny dawny zwyczaj związany z piciem wywarów z moczonych kamieni. Uważa się go dzisiaj za zbyt mało estetyczny i bezpieczny.

Tuż przed samym leczeniem zalecano oczyścić kamienie. Odbywało się to przez:
- przemywanie kamieni pod bieżącą, letnią wodą ( zwyczaj ten zachowany został do dziś);
- zakopywanie w ziemi (kryształy górskie);
- pozostawienie na kilka godzin w naczyniu z wodą.

Oczyszczone kamienie przykładano bezpośrednio na bolące miejsce lub na konkretne czakry, czyli kanały przepływu energii u człowieka. Pierwszego dnia leczenia odblokowywano je przy użyciu kryształu górskiego, z wszelkiej negatywnej energii nagromadzonej w trakcie całego życia człowieka. Następnego dnia stosowano już odpowiadający danej czakrze kamień barwny. Czyniono to w stanie relaksacji ciała i umysłu, przez mniej więcej 15-30 minut.

Kamienie fascynują ludzi od zarania dziejów. Jednych zachwyca barwa, innych oczarowuje kształt. W zasadzie ludzi zbierających kamienie można podzielić na trzy grupy.

Pierwsza grupa to ludzie, którzy zbierają kamienie ze względu na ich magiczną moc. Wierzą oni, że kamienie noszone przy sobie w postaci kolczyków, diademów, wisiorków czy bransolet uchronią ich przed wszystkimi nieszczęściami świata. Wierzenia te mają swoje korzenie w starożytnej Grecji, Egipcie, Afryce i mitach ludów Ameryki Południowej. Już Orfeusz śpiewał o agacie chroniącym go przed zdradą. Czarownicy i magowie afrykańscy do dziś używają kamieni, jako leku zabezpieczającego przed jadem żmij. Ludy plemion indiańskich Ameryki Południowej wyrabiały z kamieni talizmany chroniące przed bezpłodnością, klątwą, itp.

Wiadomo powszechnie, że wiara czyni cuda. Jeśli więc ktoś nosi ozdoby z kamieni, wierząc, że pomogą mu one
we wszystkich egzaminach życiowych, to można się domyślić, że tak się z pewnością stanie . Świadczą o tym chociażby rozmowy z osobami, które są przekonane iż magiczna moc kamieni pomaga w rozwiązywaniu najtrudniejszych problemów.

Niezłomna wiara w moc kamieni jest wynikiem przekazywania z pokolenia na pokolenie wielowiekowych tradycji, zarówno ustnych, jak i pisemnych. Dlatego też ludzi, którzy zbierają kamienie dla ich magicznych właściwości, należy szczególnie cenić za rozwój wiedzy o kamieniach oraz o historii ginących cywilizacji.

Leczenie kamieniami.

Odpowiednio dobrane kamienie mogą neutralizować emisję negatywnych energii. Pozytywna energia emitowana przez kamienie pomaga w zachowaniu równowagi energetycznej.

Biotermiczna metoda leczenia kamieniami

Każdy z nas chciałby być zdrowy. Dlaczego więc nie zadbać o zdrowie samemu, wykorzystując w samoleczeniu, biotermiczną litoterapię (BTL), która polega na oddziaływaniu na biopole organizmu człowieka, wzmocnionego, leczniczego promieniowania otrzymanego w wyniku podgrzewania kamieni. Metodę BTL wzmacnia się, wykorzystując inne naturalne metody leczenia, takie jak aromaterapię (leczenie olejkami aromatycznymi), ziołolecznictwo czy też bioenergoterapię. Kamienie szlachetne swą wielobarwnością i cudownym blaskiem zawsze fascynowały ludzi, są niepowtarzalne wskutek swej olbrzymiej siły promieniowania na ludzki organizm. Nosząc je jako kamienie ozdobne, nie zdajemy sobie sprawy z ich leczniczego oddziaływania. Leczniczy wpływ kamieni-ozdób jest mniejszy, ponieważ swoje właściwości lecznicze objawiają one dopiero wtedy, kiedy je ogrzejemy i przykładamy na zmienione chorobowo miejsce.

Do najczęściej wykorzystywanych w biotermicznej litoterapii kamieni leczniczych należą: opal, karneol, agat, lapis-lazuli, topaz, cytryn, chalcedon, jaspis, ametyst, akwamaryn, kryształ górski, kryształ z rutylem (kryształ różowy), hematyt, fluoryt i wiele innych.

Zastosowanie niektórych kamieni szlachetnych w samoleczeniu:

JASPIS - kamień antystresowy, wzmacnia system odpornościowy, poprawia wzrok, słuch, wspomaga leczenie wątroby, śledziony i nerek.

OPAL- kamień radości życia. Odtruwa organizm, wspomaga leczenie chorób krwi, łagodzi zaburzenia koordynacji ruchu i wzroku.

KARNEOL - kamień odwagi. Uspokaja, poprawia koncentrację, wspomaga leczenie reumatyzmu, bezpłodności, bólów głowy, pomaga pomyślnie zdawać egzaminy.

LAPIS-LAZULI - kamień silnych włosów. Działa na tarczycę, spowalnia proces łysienia, obniża ciśnienie, leczy kurzajki, brodawki, narośla.

TOPAZ- kamień młodości. Opóźnia proces starzenia i odwraca jego skutki, korzystnie wpływa na wrzody, impotencję, żylaki i astmę.

CYTRYN - kamień antycukrzycowy. Wspomaga wydzielanie insuliny, usuwa zatrucia krwi, łagodzi stres u dzieci.

CHALCEDON - kamień gruczołu tarczycowego. Uspokaja, pomocny w leczeniu ran i dolegliwości tarczycowych, klimakterium, chorób gardła.

FLUORYT - kamień menadżerów i palaczy. Łagodzi stres, chroni płuca, wspomaga leczenie nowotworów płuc i wątroby.

KWARC RÓŻOWY - kamień mocnego serca. Korzystnie wpływa na schorzenia serca, zaburzenia neurologiczne, nowotwory, negatywne promieniowanie.

AMETYST - kamień antymigrenowy. Łagodzi bóle głowy, migreny, bezpłodność, bezsenność, alkoholizm.

AWENTURYN - kamień menadżerów. Wzmacnia system nerwowy, pomaga przy schorzeniach serca, poprawia witalność.

[b]ONYKS[/b] - kamień równowagi psychicznej. Łagodzi zaburzenia neurologiczne, regeneruje serce, nerki i tkankę skórną.

HEMATYT - kamień sił witalnych. Oczyszcza krew, przynosi ulgę w bólach karku i pleców, wspomaga leczenie anemii, kamień prawników, pomaga wygrywać procesy sądowe.

TYGRYSIE OKO - kamień alergików. Łagodzi objawy alergii, stany zapalne dróg oddechowych, wyostrza wzrok.

KRYSZTAŁ GÓRSKI - kamień-neutralizator. Zobojętnia szkodliwe promieniowanie, wspomaga leczenie guzów nowotworowych i ciężkich przeziębień.

BURSZTYN - pomocny w bólach głowy i migrenowych, przeziębieniach i grypie, reumatyzmie oraz dolegliwościach układu krążenia.

SÓL KAMIENNA - łagodzi reumatyzm, anemię, schorzenia górnych dróg oddechowych, stany lękowe, cukrzycę, zapalenie nerek i wątroby.

Lecznicze działanie niektórych kamieni:

Bóle głowy, bóle migrenowe - AMETYST, KARNEOL, BURSZTYN, JASPIS

Wypadanie włosów - LAPIS-LAZULI

Gardło, schorzenia górnych dróg oddechowych (przeziębienia) - LAPIS-LAZULI, TYGRYSIE OKO, BURSZTYN

Serce, układ krwionośny - KWARC RÓŻOWY, AWENTURYN, ONYKS, HEMATYT, OPAL, CYTRYN, JASPIS

Nadciśnienie - LAPIS-LAZULI

Tarczyca - CHALCEDON

Układ pokarmowy - OPAL, AGAT, JASPIS

Wrzody żołądka - AGAT, JASPIS

Cukrzyca - CYTRYN

Bóle mięśni - BURSZTYN, CHALCEDON, JASPIS

Reumatyzm - KARNEOL, BURSZTYN

Guzy nowotworowe - FLUORYT, KWARC RÓŻOWY, AMETYST, TOPAZ, KRYSZTAŁ GÓRSKI, JASPIS

Alergie - TYGRYSIE OKO, AKWAMARYN, CYTRYN

Stres, stany nerwowe - FLUORYT, KWARC RÓŻOWY, AMETYST, ONYKS, HEMATYT, KARNEOL, LAPIS-LAZULI, CHALCEDON

Bezsenność - AMETYST

Cellulitis - TOPAZ, OPAL, BURSZTYN

Potencja i atrakcyjność seksualna - JASPIS

Dolegliwości kobiece i bezpłodność - JASPIS, AGAT

Kurzajki, brodawki, narośla - LAPIS-LAZULI

Szkodliwe promieniowanie - KRYSZTAŁ GÓRSKI, KWARC RÓŻOWY

Ludzi zawsze fascynował bursztyn. Jest niepowtarzalny ze względu na swój blask, jak również dzięki swojej olbrzymiej sile promieniowania na ludzki organizm. Nosząc go, jako kamień-ozdobę, nie zdajemy sobie sprawy z jego leczniczego oddziaływania. Korzystny wpływ bursztynowych ozdób jest mniejszy, ponieważ swoje właściwości lecznicze objawia on dopiero, gdy go ogrzejemy.

Bursztyn to skamieniała żywica drzew iglastych trzeciorzędu, występuje zwykle w formie nieregularnych kawałków, barwy od jasnożółtej do brunatnej. Od wieków bursztyn używany był do wyrobu biżuterii i przedmiotów ozdobnych. Wyroby bursztynowe noszone przy sobie są znakomitym środkiem antystresowym, antymigrenowym i przeciw schorzeniom gardła. Jednak noszenie wyrobów z bursztynu w leczeniu naszych dolegliwości jest ograniczone, jego właściwe działanie profilaktyczne ujawnia się wtedy, gdy jest on surowy i nieobrobiony.

Wykorzystanie energetyzujące i zdrowotne bursztynu:

kawałki surowego bursztynu noszone luzem w woreczkach lub sakiewkach;
wszelkiego typu ozdoby z surowego bursztynu;
korale, bransolety, wisiorki, breloczki, itp.;
produkty zdrowotne z bursztynem w środku;
antymigrenowe i antyreumatyczne poduszki zdrowotne pledy, koce i inne nakrycia z bursztynem w środku, antymigrenowe opaski na głowę, szaliki, chusty z zaszytym bursztynem w środku;
jonizująco-relaksujące lampy solne z bursztynem;
jonizujące filtry do wody z bursztynem w środku;
zastosowanie bursztynu do nalewek (do stosowania zewnętrznego);
biotermiczna metoda leczenia bursztynem.

Zastosowanie bursztynu przy niektórych schorzeniach:

Bóle głowy - ciepły bursztyn (metoda BTL) położony na głowę;
Bóle migrenowe - opaski na głowę z wszytym bursztynem do noszenia na co dzień, nacieranie nalewką skroni;
Schorzenia gardła, tarczyca - szaliki, chusty z bursztynem w środku, korale, wisiorki, broszki itp. z nieoszlifowanego bursztynu, nacieranie nalewką;
Bóle reumatyczne, mięśni i stawów - pokrowce masujące do samochodu z bursztynem w środku, pledy rozgrzewające na fotele, opaska opinająca obolały mięsień z bursztynem w środku, koce i chusty do przykrycia, poduszki z wszytym bursztynem, metoda BTL - przykładanie na zmienione chorobowo miejsce, ciepłego bursztynu, nacieranie nalewką bursztynowa.
Schorzenia przewodu pokarmowego, infekcje górnych dróg oddechowych - noszenie ozdób z surowego bursztynu, szaliki, i chusty z wszytym bursztynem, przykładanie ciepłego bursztynu(BTL), nacieranie nalewkami.
Stres, zmęczenie - noszenie ozdób z bursztynu, np.: breloczki, inne ozdoby, przebywanie w pobliżu lampy solnej z bursztynem, wskazane odświeżanie powietrza olejkiem eterycznym dodawanym do każdej lampy solnej z bursztynem.

Samoleczenie metodą BTL z wykorzystaniem bursztynu:

Polega ona na działaniu na biopole organizmu człowieka energią bursztynu o podwyższonej temperaturze, uzyskuje się to przez jego gotowanie. Bursztyn płuczemy w ciepłej, bieżącej wodzie, wkładamy go do naczyń, gotujemy ok. 10-20 minut. Następnie, zachowując szczególną ostrożność, odsączamy go. Gorący bursztyn wkładamy do woreczków lub zawijamy w niewielki kawałek gazy. Przykładamy do chorego miejsca. W schorzeniach psychosomatycznych (stres, lęk, itp.) gorący kompres kładziemy na splot słoneczny. Po zabiegu bursztyn płuczemy i pozostawiamy do wyschnięcia. Bursztyn do leczenia służy wyłącznie jednej osobie, proces leczenia prowadzimy seriami 7-10 dni z przerwami na regenerację organizmu.
Zaleca się przeprowadzenie co najmniej 3-5 serii do jednego schorzenia. W wypadku schorzeń przewlekłych stosować systematycznie z przerwami przez cały rok.

Przepis na nalewkę bursztynową do stosowania zewnętrznego:

Kawałki surowego bursztynu zakupione w specjalnych słoiczkach (ok. 20-25 g) zalać do pełna spirytusem (ok. 100-125 ml). Pozostawić w ciepłym miejscu na 10 dni (w tym czasie wymieszać kilkakrotnie). Nalewkę stosować do użytku zewnętrznego. Zmienione chorobowo miejsce najpierw natłuszczamy, aby nadmiernie nie wysuszyć skóry kilkoma kroplami olejku eterycznego, odpowiedniego do danego schorzenia (np. bóle głowy - olejek z melisy, reumatyzm - olejek eukaliptusowy i goździkowy), a następnie delikatnie i starannie nacieramy nalewką bursztynowa.

KAMIENIE DLA ZNAKÓW ZODIAKU

Baran
21 III-21.IV - ametyst, szafir, opal

Byk
21.IV-21.V - agat, szmaragd, agat,perły

Bliźnięta
21.V-21.VI - beryl, szmaragd, agat, perły

Rak
22.VI-23.VII - szmaragd, onyks, karneol, sardonyks, onyks, granat

Lew
23.VII-23.VIII - rubin, karneol, sardonyks, onyks, granat

Panna
24.VIII-23.IX - jaspis, sardonyks, chryzolit, ametyst

Waga
24.IX-23.X - diament, akwamaryn, jaspis

Skorpion
24.X-22.XI - topaz, malachit

Strzelec
23.XI-22.XII - turkus, rubin, obsydian

Koziorożec
23.XII-20.I - opal, granat, kryształ górski

Wodnik
21.I - 19.II - szafir, ametyst, srebro

Ryby
20.II-20.III - chryzolit, krwawnik, jaspis, turkus

Artykuł przygotowany w oparciu o książkę 'Samoleczenie metodą BTL - Biotermiczna metoda leczenia kamieniami' Lecha Tkaczyka

zródlo ->[link widoczny dla zalogowanych]

Maromavath

Właśnie jestem w trakcie opracowywania wątku na ten temat. Smile

Ruda

no no to dawaj Maro, dawaj Very Happy

ja jeszcze dodam info :

Wybór kamienia

Kamień wybiera nasz podświadomość kierując się wibracjom danego kamienia, jego barwą, odcieniem oraz wzorem.
Intensywność i jasność barwy kamienia szlachetnego jego rysunek i wzory na nim. Jego wielkość szlif i forma . Mają duże znaczenie odnośnie działania kamienia.
Subtelne wibracje istoty kamienia , odpowiadają widocznym z zewnątrz manifestacją.
W zależności od koloru, formy wielkości, rysunku oraz wzoru, - będziemy mieli do czynienia z pewnymi niuansami jego oddziaływania.

Kolor

Kamień szlachetny pobudza w nas dokładnie te odcienie energii które zdołamy w nim dostrzec.
Dlatego należy uważać byśmy nie wybierali kamieni szlachetnych o przytępionych , mętnych albo brudnych barwach. Dobrze jest wybrać kamień o barwach jasnych, czystych i intensywnych. Wówczas aktywizują się w nas wibracje barwne o silnych oczyszczających rozjaśniających i energetyzujących właściwościach.

Kamienie szlachetne dzielimy na :
- Nieprzeźroczyste
- Oraz przepuszczające światło – ( przejrzyste oraz przeźroczyste )

Nieprzeźroczyste

Kamienie szlachetne których barwy nie przepuszczają światła wprawiają w wibracje te z naszych energii które odnoszą się do ucieleśnionej gęstej ziemskiej materii.

Przepuszczające światło „ Przejrzyste , przeźroczyste”

Kamienie te wprawiają nas w przynoszące ulgę wibracje które uwalniają nasze energie od wszelkich obciążeń i podwyższają nasze emanacje.

Wzory

Wzory i struktura kamienia szlachetnego są tak różne i niepowtarzalne jak każdy człowiek.
Są one jak wewnętrzny obraz duszy i w ten sposób się nam objawiają.
Niemożliwa jest więc charakterystyka wzorów i określonych struktur. Gdyż są one tak różne jak ludzie na ziemi.
Wiadomo jednak że wzory na kamieniu wywołują określone odczucia w człowieku.
Działanie to jest bardzo intensywne związane z głęboko ukrytymi strukturami duszy.

Wielkość

Małe kamienie szlachetne.
Szczególnie przepuszczające światło o szlifie fasetowym działają jak ognisko centrujące naszą energię i kierunkujące ją ku temu co istotne. Są jak małe gwiazdki na niebie które pokazywały żeglarzom drogę do domu.

Duży kamień szlachetny.

Wzywa nas do tego by przezwyciężyć poczucie niższości, ciasnoty i małostkowości, byśmy potrafili powiedzieć TAK wielkości oraz ekspansji.
W dwóch kamieniach szlachetnych różnej wielkości o zbliżonej formie, szlifie i jakości. Kamień większy charakteryzuje się większym oddziaływaniem.

Poza tym – Bardzo ważne jest by kamień który został użyty w ramach terapii Reiki bądź przy pomocy innej energii, Był „w zgodzie z pacjentem”.
To znaczy by wibracja wynikająca z wielkości i energii wysyłanej przez kamień, wywoływały w pacjencie rezonans.
Wielkość kamienia dobieramy za pomocą intuicji.

Szlif

Nie oszlifowane

Poprzez nieoszlifowane kamienie szlachetne wchodzimy w kontakt z pierwotnymi energiami naszego otoczenia i świata duchowego. Szczególe znaczenie odgrywają przy tym kryształy górskie, oraz wszystkie świetliście skrystalizowane części poszczególnych kamieni.
Przeźroczyste krystalizacje ( czyste barwy ) niosą ze sobą esencję wibracji danego kamienia- jego najwyższą manifestacje światła i wibracji jaką wybrany kamień może wytworzyć.

Kamienie szlachetne, uszlachetnione poprzez oszlifowanie.

Doświadczają one podwyższenia własnej energii.
Nierówności napięcia i uszkodzenia zostają zeszlifowane.
Piękno i siła danego kamienia stają się przez to intensywniejsze lub dopiero teraz się ukazują.
Forma w jaką został dany kamień oszlifowany jest decydującą dla zakresu jego działania.
Poszczególne formy szlifu silenie kierują energię ku cielesnym, duchowym albo umysłowym sferom.

Kamienie o szlifie bębnowym.

Zostały oszlifowane w bębnie szlifierskim. Kawałki minerałów, proszki szlifierskie i woda, zostają wprawione w ruch tak że kamienie szlifują się wzajemnie.
Dzięki tak oszlifowanym kamieniom, wchodzimy w kontakt z ludźmi, którzy wyzwalają w nas procesy „tarcia”. W kontakt z ludźmi którzy są dla nas „lustrem” odbijającym to czego sami nie widzimy lub nie chcemy zobaczyć.

Kamienie o szlifie Kaboszonowym

Charakteryzują się powierzchnią wypukłą, która przyjmuje postać góry wznoszącej się ponad płaską podstawę.
Płaska podstawa daje nam kontakt z ziemią, wypukłość zaś z łagodną energią żeńską.
Działanie tej formy odpowiada działaniu kamienia szlachetnego o szlifie fasetowym. Z tym że jest dużo delikatniejsze i bardziej „noszące w sobie”.

Kamień o szlifie fasetowym.

Szlif fasetowy – inaczej „diamentowy” lub „brylantowy”
Stosowany bardzo często przy przeźroczystych krystalizacjach kamieni szlachetnych.
Fasety są bardzo liczne a przez to bardzo intensywnie wysyłają promieniowanie.
Rozwija się przy tym gra barw określana mianem „ognia kamienia szlachetnego”.
Taki szlif roznieca nasz wewnętrzny ogień, żywią miłość i siłe która jest wyznaniem najwyższego stopnia. Siłę która daje nam to wszystko czego potrzebujemy do rozwoju światła w nas samych.
Kamienie o tym szlifie są jak punkty ogniskujące, które przyciągają pełną światła energię barw, z wielkich promieni wszechświata. Koncentrując ją i kierując ku naszym systemom energetycznym.

Formy kamieni.

Formy prostokątne i kwadratowe.

Są cegłami ziemi. Wzmacniają procesy energetyczne związane z rozwiązywaniem problemów egzystencjalnych, materializują wibracje duchowe, pomagają urzeczywistnić nasze ideały, inspiracje i intencje.

Formy owalne.

Sprzyjają naszemu dobremu cielesnemu samopoczuciu. Ochronie i uzdrawianiu ciała – zaspokojeniu jego potrzeb.

Formy kropli.

Jednoczą przyjmujący, pełen oddania pierwiastek żeński, z ukierunkowanym na cel, ążącym do tego co najważniejsze pierwiastkiem męskim.
Aktywują potężne siły duszy. Pomagają opanować emocje.

Formy okrągłe.

Wzmacniają w nas intuicję, inspirują pełne inwencji siły umysłu.
„Zaokrąglają nas”

Formy jajka.

Ożywiają procesy twórcze . „Wspomagają zapoczątkowania”.
Pomagają powstać nowemu życiu, umożliwiają nowe doświadczenia.

Formy Trójkątne.

Otwierają nas na odbiór i świadome wykorzystywanie sił duchowych.

Piramida.

Łączy w sobie 4 trójkąty na podstawie kwadratu, który uaktywnia energie manifestujące i związane z ziemią ( materią ).
W ten sposób duch zostaje zjednoczony z materią, a cała energia staje się jednością skierowaną ku temu co najwyższe,- ku wierzchołkowi, gdzie stykają się energie 4 trójkątów.
Pomaga nam to sprostać wyzwaniom za pomocą sił duchowych jak i wypełnić nasze ziemskie życie duchowym dążeniom do jedności w świetle.

Obelisk
Symbolizuje energię piramidy.
Daje stabilność w wierze, niezachwiane zaufanie i daleko idące promieniowanie świetlne. Przypomina duchową latarnię morską.
Obelisk zawsze stawiamy – nie kładziemy.

Kula.

Zaokrągla nas i nasz obraz świata. Przynosi porozumienie pomiędzy wiedzą a siłą.
Uwalnia od silnych oporów. Centruje nas w naszym środku. Pomaga rozwinąć odpowiedzialność za nas samych, ziemię i wszechświat. Udoskonala nas.

zrodlo -> [link widoczny dla zalogowanych]

Trespasser

A próbowałyście już tej metody na jakieś dolegliwości?

Albo relaksacyjnie?

I ile trzeba ją stosować (tak mniej więcej), żeby skutki były odczuwalne?